Tónlistarsaga aldarinnar út frá lífi Helgu Ingólfsdóttur Gunnþóra Gunnarsdóttir skrifar 29. júní 2018 13:00 "Við getum sagt að þetta sé mikil útúrdúrabók,“ segir Kolbeinn um Helguleik, sem er önnur bók hans á rithöfundarferlinum. Vísir/Stefán Í bókinni Helguleikur lýsir Kolbeinn Bjarnason því hvernig semballeikarinn Helga Ingólfsdóttir (1942- 2009) breytti hugmyndum Íslendinga um barokktónlist og rekur sögu Sumartónleika í Skálholtskirkju. „Saga Helgu Ingólfsdóttur er eins og rauður þráður í gegnum bókina en þó er hennar ekki getið fyrr en á blaðsíðu 60. Ég lagði upp með að þetta ætti ekki að vera ævisaga hennar vildi segja tónlistarsögu aldarinnar út frá hennar lífi. Þannig að bókin á að hafa víða skírskotun,“ segir Kolbeinn Bjarnason, tónlistarmaður og höfundur bókarinnar Helguleikur, sem er nýkomin út hjá Sæmundi, bókaútgáfu á Selfossi. Þriggja ára vinna liggur að baki bókinni, að sögn Kolbeins. „Ekki alltaf full vinna – en stundum. Eiginlega vegna þess að ég fór alltaf að velta svo mörgu fyrir mér þegar ég var byrjaður að skrifa.“ Helga kom fyrst fram á sjónarsviðið árið 1969 og henni fylgdu nýir straumar í flutningi tónlistar, sem Kolbeinn kveðst gera skil. „Einnig fjalla ég um trúartónlist í sambandi við Skálholt, Helga var frumkvöðull Sumartónleika þar. Svo reyndi ég að átta mig á klappsögunni í íslenskum kirkjum. Það mátti aldrei klappa í Skálholti meðan Helga var við stjórnvölinn. Það var umdeilt. Klappbannið? Hvað var það? Svona fór ég alltaf að spyrja mig spurninga í hverri setningu og rakti þrætur um klappið alveg aftur til 1907. Við getum sagt að þetta sé mikil útúrdúrabók.“ Tónskáld heilluðust af leik Helgu og hljóðfæri og tileinkuðu henni verk sín.Vísir/HariKolbeinn segir Helgu tvímælalaust hafa breytt hugmyndum fólks um barokktónlist hér á landi og líka hafa verið öflugan túlkanda nýrrar tónlistar. „Hún kemur með þá strauma hingað til Íslands sem voru efstir á baugi í Evrópu kringum 1970. Þeir byggðust meðal annars á að spila barokktónlistina á upprunaleg hljóðfæri, það þekktist lítið á landi. Ég kannaði forsöguna og fann meira en ég bjóst við.“ Meðal annars kveðst Kolbeinn hafa setið á söfnum við heimildaleit og gluggað í gamlar efnisskrár tónleika en timarit.is hafi líka reynst honum ótrúlega frjó uppspretta en ekki hafi dugað að slá inn orðið semball, það hafi ekki fest í sessi fyrr en eftir að Helga kom til sögunnar heldur hafi verið talað um harpsichord eins og hljóðfærið heitir á ensku. „Það lýsir því hvað hún var mikill brautryðjandi, það var ekki einu sinni búið að staðla nafnið á hljóðfærinu hennar þegar hún byrjaði.“ Semball byrjaði þó að hljóa hér í útvarpinu um 1940, að sögn Kolbeins. „„Wanda Landowska leikur á harpsikord,“ stendur víða í útvarpsdagskrá frá 5. áratugnum og nafn hennar festist í heilabúum þjóðarinnar því hún var stórstjarna,“ lýsir hann. „En hvað er klassík og ekki klassík í menningarsögu þjóðarinnar? Það væri efni í heila bók,“ segir Kolbeinn. „Á tímum Helgu, sem var fædd 1942 og dó 2009, sköruðust þeir heimar þó ekki mikið, fyrr en undir lokin. Hún stóð fyrir þeirri háleitu hugsun að tónlistin væri æðst allra listgreina. Það sem Laxness skrifar um músík mótaði líka dálítið hugsun íslensku þjóðarinnar. Hann var með það á hreinu að tónlistin væri list allra lista og að Bach væri mestur og mætastur. Ingólfur Guðbrands var sama sinnis. Bach var guð í hans augum. Ég kem svolítið inn á hugmyndir um trú og tónlist.“ Kápa hinnar nýju bókar sem gefin er út af Sæmundi.Hefur þú skrifað bækur áður? „Já, ég hef reyndar gert það á þann hátt að ritgerðir um Leif Þórarinsson tónskáld, sem ég vann bæði til BA- og mastersgráðu enduðu á bók sem heitir Leifur. Það var Gunnar Smári sem gaf þær út í flýti þegar Leifur hefði orðið áttræður. Ég held að sú bók hafi aldrei verið til sölu svo þetta er fyrsta bókin á almennum markaði. Og kannski sú síðasta.“ Helguleikur er harðspjaldabók upp á 450 síður í stóru broti. Kolbeinn tekur fram að útgáfan felist ekki bara í bók heldur einnig sex geisladiskum. „Bókin og diskarnir tengjast mjög sterkum böndum. Ef ég er að fjalla um tiltekið verk sem Helga spilaði á tónleikum þá stendur á spássíunni „Þetta verk er á diski númer…“ Þannig að ef fólk á rólega daga er hægt að lesa og hlusta jafnóðum. Alveg kjörin afþreying í rigningunni.“ Bókmenntir Menning Mest lesið Allt klárt fyrir tilraun við heimsmet í Hlíðarfjalli Lífið Mislukkuð sýning í Borgarleikhúsinu með góðum sprettum Gagnrýni Félag Rikka Daða selur einbýli sem áður var í eigu Rikka Daða Lífið Jón Jónsson selur glæsihús á Seltjarnarnesi Lífið „Óraunverulegustu fréttir sem við getum fært“ Lífið Stjörnulífið: „Þá er maður bara að sigla inní 17. mánuðinn á þessari meðgöngu“ Lífið Steggjun endaði á árshátíð RÚV Lífið Öskur á tónleikum Laufeyjar öfugt ofan í aðdáendur Lífið Vaknaði í angist alla morgna Lífið Flott flutti ódauðlega slagara með Sálinni og Ásgeiri Trausta Lífið Fleiri fréttir Bein útsending: Setning Barnamenningarhátíðar Besti vinur úlfanna hlakkar til að tengjast áhorfendum í Hörpu Nýr safnstjóri Listasafnsins á Akureyri Þau eru tilnefnd til Maístjörnunnar Eigandinn heltekinn af skrímslaverkunum hans Sindra Kveður Tjarnarbíó: „Of lítið og of seint“ Þessi voru tilnefnd til barna- og unglingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Vatnið alltaf heillað þrátt fyrir mikla hræðslu Stórglæsilegar stjörnur á Eddunni Á ferð með mömmu hlaut níu Eddur Ætlar aldrei að setjast í helgan stein „Kannski var ég ekki að pæla í algebru því mamma mín var að deyja“ Listamaðurinn á bak við Áfanga í Viðey látinn Eliza hlaut heiðursverðlaun Fyrsta alþjóðlega barokkhátíðin í Reykjavík Gerður Kristný hlýtur virt norsk bókmenntaverðlaun Hættir sem leikhússtjóri og hefur störf í ráðuneytinu Myndaveisla: Sex listrænum áratugum fagnað með glæsilegri sýningu Amanda og Brák meðal handhafa Íslensku myndlistarverðlaunanna Kaflaskil í íslenskri menningarsögu Hjartnæm stund Guðna með Herði og Kára Grindavíkurbær heiðursgestur Menningarnætur 2024 Kristín Ómarsdóttir meðal þeirra sem hlaut Fjöruverðlaunin Síðasta verk Nóbelsverðlaunahafans gefið út gegn hans eigin óskum Listræn og lífleg starfsemi í gömlu Áburðarverksmiðjunni Myndaveisla: Yfir þúsund manns í listrænu fjöri í Hveragerði Myndaveisla: Þotulið hönnunarbransans fagnaði með stæl Myndaveisla: Fullt út úr dyrum og næstum uppselt fyrir opnun „Óþekka barnið“ í íslenskri myndlist fer nýjar leiðir Íslensk strandmenning í brennidepli á Akranesi Sjá meira
Í bókinni Helguleikur lýsir Kolbeinn Bjarnason því hvernig semballeikarinn Helga Ingólfsdóttir (1942- 2009) breytti hugmyndum Íslendinga um barokktónlist og rekur sögu Sumartónleika í Skálholtskirkju. „Saga Helgu Ingólfsdóttur er eins og rauður þráður í gegnum bókina en þó er hennar ekki getið fyrr en á blaðsíðu 60. Ég lagði upp með að þetta ætti ekki að vera ævisaga hennar vildi segja tónlistarsögu aldarinnar út frá hennar lífi. Þannig að bókin á að hafa víða skírskotun,“ segir Kolbeinn Bjarnason, tónlistarmaður og höfundur bókarinnar Helguleikur, sem er nýkomin út hjá Sæmundi, bókaútgáfu á Selfossi. Þriggja ára vinna liggur að baki bókinni, að sögn Kolbeins. „Ekki alltaf full vinna – en stundum. Eiginlega vegna þess að ég fór alltaf að velta svo mörgu fyrir mér þegar ég var byrjaður að skrifa.“ Helga kom fyrst fram á sjónarsviðið árið 1969 og henni fylgdu nýir straumar í flutningi tónlistar, sem Kolbeinn kveðst gera skil. „Einnig fjalla ég um trúartónlist í sambandi við Skálholt, Helga var frumkvöðull Sumartónleika þar. Svo reyndi ég að átta mig á klappsögunni í íslenskum kirkjum. Það mátti aldrei klappa í Skálholti meðan Helga var við stjórnvölinn. Það var umdeilt. Klappbannið? Hvað var það? Svona fór ég alltaf að spyrja mig spurninga í hverri setningu og rakti þrætur um klappið alveg aftur til 1907. Við getum sagt að þetta sé mikil útúrdúrabók.“ Tónskáld heilluðust af leik Helgu og hljóðfæri og tileinkuðu henni verk sín.Vísir/HariKolbeinn segir Helgu tvímælalaust hafa breytt hugmyndum fólks um barokktónlist hér á landi og líka hafa verið öflugan túlkanda nýrrar tónlistar. „Hún kemur með þá strauma hingað til Íslands sem voru efstir á baugi í Evrópu kringum 1970. Þeir byggðust meðal annars á að spila barokktónlistina á upprunaleg hljóðfæri, það þekktist lítið á landi. Ég kannaði forsöguna og fann meira en ég bjóst við.“ Meðal annars kveðst Kolbeinn hafa setið á söfnum við heimildaleit og gluggað í gamlar efnisskrár tónleika en timarit.is hafi líka reynst honum ótrúlega frjó uppspretta en ekki hafi dugað að slá inn orðið semball, það hafi ekki fest í sessi fyrr en eftir að Helga kom til sögunnar heldur hafi verið talað um harpsichord eins og hljóðfærið heitir á ensku. „Það lýsir því hvað hún var mikill brautryðjandi, það var ekki einu sinni búið að staðla nafnið á hljóðfærinu hennar þegar hún byrjaði.“ Semball byrjaði þó að hljóa hér í útvarpinu um 1940, að sögn Kolbeins. „„Wanda Landowska leikur á harpsikord,“ stendur víða í útvarpsdagskrá frá 5. áratugnum og nafn hennar festist í heilabúum þjóðarinnar því hún var stórstjarna,“ lýsir hann. „En hvað er klassík og ekki klassík í menningarsögu þjóðarinnar? Það væri efni í heila bók,“ segir Kolbeinn. „Á tímum Helgu, sem var fædd 1942 og dó 2009, sköruðust þeir heimar þó ekki mikið, fyrr en undir lokin. Hún stóð fyrir þeirri háleitu hugsun að tónlistin væri æðst allra listgreina. Það sem Laxness skrifar um músík mótaði líka dálítið hugsun íslensku þjóðarinnar. Hann var með það á hreinu að tónlistin væri list allra lista og að Bach væri mestur og mætastur. Ingólfur Guðbrands var sama sinnis. Bach var guð í hans augum. Ég kem svolítið inn á hugmyndir um trú og tónlist.“ Kápa hinnar nýju bókar sem gefin er út af Sæmundi.Hefur þú skrifað bækur áður? „Já, ég hef reyndar gert það á þann hátt að ritgerðir um Leif Þórarinsson tónskáld, sem ég vann bæði til BA- og mastersgráðu enduðu á bók sem heitir Leifur. Það var Gunnar Smári sem gaf þær út í flýti þegar Leifur hefði orðið áttræður. Ég held að sú bók hafi aldrei verið til sölu svo þetta er fyrsta bókin á almennum markaði. Og kannski sú síðasta.“ Helguleikur er harðspjaldabók upp á 450 síður í stóru broti. Kolbeinn tekur fram að útgáfan felist ekki bara í bók heldur einnig sex geisladiskum. „Bókin og diskarnir tengjast mjög sterkum böndum. Ef ég er að fjalla um tiltekið verk sem Helga spilaði á tónleikum þá stendur á spássíunni „Þetta verk er á diski númer…“ Þannig að ef fólk á rólega daga er hægt að lesa og hlusta jafnóðum. Alveg kjörin afþreying í rigningunni.“
Bókmenntir Menning Mest lesið Allt klárt fyrir tilraun við heimsmet í Hlíðarfjalli Lífið Mislukkuð sýning í Borgarleikhúsinu með góðum sprettum Gagnrýni Félag Rikka Daða selur einbýli sem áður var í eigu Rikka Daða Lífið Jón Jónsson selur glæsihús á Seltjarnarnesi Lífið „Óraunverulegustu fréttir sem við getum fært“ Lífið Stjörnulífið: „Þá er maður bara að sigla inní 17. mánuðinn á þessari meðgöngu“ Lífið Steggjun endaði á árshátíð RÚV Lífið Öskur á tónleikum Laufeyjar öfugt ofan í aðdáendur Lífið Vaknaði í angist alla morgna Lífið Flott flutti ódauðlega slagara með Sálinni og Ásgeiri Trausta Lífið Fleiri fréttir Bein útsending: Setning Barnamenningarhátíðar Besti vinur úlfanna hlakkar til að tengjast áhorfendum í Hörpu Nýr safnstjóri Listasafnsins á Akureyri Þau eru tilnefnd til Maístjörnunnar Eigandinn heltekinn af skrímslaverkunum hans Sindra Kveður Tjarnarbíó: „Of lítið og of seint“ Þessi voru tilnefnd til barna- og unglingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Vatnið alltaf heillað þrátt fyrir mikla hræðslu Stórglæsilegar stjörnur á Eddunni Á ferð með mömmu hlaut níu Eddur Ætlar aldrei að setjast í helgan stein „Kannski var ég ekki að pæla í algebru því mamma mín var að deyja“ Listamaðurinn á bak við Áfanga í Viðey látinn Eliza hlaut heiðursverðlaun Fyrsta alþjóðlega barokkhátíðin í Reykjavík Gerður Kristný hlýtur virt norsk bókmenntaverðlaun Hættir sem leikhússtjóri og hefur störf í ráðuneytinu Myndaveisla: Sex listrænum áratugum fagnað með glæsilegri sýningu Amanda og Brák meðal handhafa Íslensku myndlistarverðlaunanna Kaflaskil í íslenskri menningarsögu Hjartnæm stund Guðna með Herði og Kára Grindavíkurbær heiðursgestur Menningarnætur 2024 Kristín Ómarsdóttir meðal þeirra sem hlaut Fjöruverðlaunin Síðasta verk Nóbelsverðlaunahafans gefið út gegn hans eigin óskum Listræn og lífleg starfsemi í gömlu Áburðarverksmiðjunni Myndaveisla: Yfir þúsund manns í listrænu fjöri í Hveragerði Myndaveisla: Þotulið hönnunarbransans fagnaði með stæl Myndaveisla: Fullt út úr dyrum og næstum uppselt fyrir opnun „Óþekka barnið“ í íslenskri myndlist fer nýjar leiðir Íslensk strandmenning í brennidepli á Akranesi Sjá meira