Skoðun

Endurreisn félagslegs húsnæðiskerfis

Hjálmar Sveinsson skrifar
Um daginn var tekin fyrsta skóflustunga að 155 íbúðum við Móaveg í Grafarvogi. Sú skóflustunga er í frásögur færandi því íbúðirnar verða byggðar af íbúðafélaginu Bjargi sem var nýlega stofnað af verkalýðshreyfingunni. Bjargi er ætlað tryggja tekjulágum einstaklingum og fjölskyldum á vinnumarkaði öruggt og vandað íbúðarhúsnæði í langtímaleigu. Þarna verða tveggja til fimm herbergja íbúðir. Leigufyrirkomulagið verður að danskri fyrirmynd. Á næstu fjórum árum ætlar Bjarg að byggja 1.500 íbúðir. Langflestar þeirra, eða um 1.000, verða í Reykjavík. Lóðum fyrir þá uppbyggingu hefur þegar verið úthlutað, meðal annars í Úlfarsárdal, á Kirkjusandi og í nýrri Vogabyggð.

Öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði

Til samanburðar má geta þess að á sínum tíma voru byggðar 1.250 íbúðir í Breiðholti fyrir láglaunafólk. Samningar þess efnis voru undirritaðir 1965. Uppbyggingu var að mestu lokið 10 árum síðar. Munurinn á uppbyggingunni núna og þá felst meðal annars í því að Bjarg mun byggja víða um borgina. Reynslan hefur kennt okkur að félagsleg blöndun í borgarhverfunum er heppilegra fyrirkomulag en einsleit byggð. Hún hefur líka kennt okkur að það er skynsamlegt að hafa fjölbreytt eigna- og leigufyrirkomulag á húsnæðismarkaði.

Til að uppbygging af þessu tagi verði að veruleika þarf verulegt átak og samvinnu íbúðafélaga, sveitarstjórna og ríkisvaldsins. Í húsnæðisstefnu Reykjavíkur er kveðið á um að allir íbúar borgarinnar eigi kost á öruggu húsnæði á viðráðanlegu verði. Til að það markmið náist, segir í stefnunni, er mikilvægt að borgin stuðli að fjölgun leigu- og búseturéttaríbúða og að hún komi að uppbyggingu langtímaleigumarkaðar. Óhætt er að segja að það sé nú allt að ganga eftir. Auk samninganna við verkalýðsfélögin um byggingu 1.000 íbúða í langtímaleigu, hefur borgin lagt mikla áherslu á samvinnu við húsnæðisfélög sem hafa það að stefnumiði að byggja húsnæði fyrir félagsmenn sína á hagstæðum kjörum. Húsnæðisfélög námsmanna eru eitt dæmi og sömuleiðis húsnæðisfélög aldraðra. Einnig húsnæðissamvinnufélagið Búseti. Á vegum þessara félaga er nú þegar verið að byggja hundruð íbúða víðsvegar um borgina. Á næstu misserum munu þær skipta þúsundum.



Félagslegt húsnæðiskerfi byggt upp

Í orðinu húsnæði felst fyrirheit um öryggi og skjól. Vandinn er sá að húsnæðiskostnaðurinn getur orðið óviðráðanlegur hjá þeim sem eru undir meðaltekjum. Reynslan sýnir að hagnaðardrifin markaðsöfl leysa ekki þann vanda ein og sér. Hún sýnir líka að endurteknar efnahagskreppur og óstöðugir gjaldmiðlar bitna illa á þessum hópum. Það er ástæðan fyrir því að á 20. öldinni settu ríkisstjórnir og sveitarfélög sér húsnæðisstefnu til að tryggja tekjulágu fólki sómasamlegt húsnæði. Kjarni húsnæðisstefnunnar er félagslegt húsnæðiskerfi. Það er freistandi að rifja sögu stefnunnar upp í örfáum orðum til að átta sig betur á samhengi hlutanna.

Upphaf félagslega húsnæðiskerfisins má rekja til þess þegar Alþingi samþykkti árið 1929 lög um verkamannabústaði. Lögin voru forsenda þess að hægt var að byggja verkamannabústaðina við Hringbraut. Næsta stóra skrefið hef ég þegar nefnt. Það var stigið í júlí 1965 með samkomulagi viðreisnarstjórnarinnar, ASÍ og Vinnuveitendasambandsins um stórfelldar umbætur í húsnæðismálum láglaunafólks. Breiðholtið verður til. Árið 1989 var húsbréfakerfið tekið upp sem fól meðal annars í sér nýtt niðurgreiðslukerfi lána í formi vaxtabóta. Árið eftir voru svokölluð félagsíbúðalög samþykkt á Alþingi og verkamannabústaðakerfinu breytt í kerfi félagslegra eignaríbúða. Þessi lög, ásamt lögum frá 1988 um kaupleiguíbúðir, leiddu til verulegrar uppsveiflu í byggingu félagslegra íbúða í 7 til 8 ár. Lagabreytingarnar höfðu í för með sér að auk félagslegu eignaríbúðanna, féllu nú nýjar gerðir íbúða að ramma félagslega lánakerfisins: kaupleiguíbúðir, búseturéttaríbúðir og leiguíbúðir sveitarfélaga, svo eitthvað sé nefnt. Óhætt er að segja að Jóhanna Sigurðardóttir, sem varð félagsmálaráðherra 1987, átti stóran þátt í þessum mikilvægu breytingum.



Félagslega húsnæðiskerfið lagt niður

Það sem svo gerðist virkar næstum ótrúlegt í dag. Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks lagði félagslega húsnæðiskerfið niður í þremur áföngum, þrátt fyrir harða andstöðu verkalýðsfélaganna og flestra félagasamtaka sem störfuðu á sviði húsnæðismála. Fræg er ræða Jóhönnu Sigurðardóttur á þingi vorið 1998 þegar nýtt húsnæðisfrumvarp var samþykkt. Í lok ræðunnar sagði hún þetta:

„Herra forseti. Með atkvæðagreiðslunni sem hér fer fram er innsigluð ósvífnasta og grimmilegasta atlagan sem við höfum séð um áratuga skeið að kjörum fátæks fólks á Íslandi. Þetta er svartur dagur í sögu félagslegrar aðstoðar í húsnæðismálum fátæks fólks á Íslandi sem 40 verkalýðs- og félagasamtök hafa ítrekað mótmælt.“

Árið 2002 var söluhindrunum létt af félagslegum eignaríbúðum og þar með var kerfið í raun búið að vera. Tveimur árum síðar var svokallað viðbótarlánakerfi, sem var sérsniðið að þörfum tekjulágra, lagt niður þegar samþykkt var að 90% lán Íbúðarlánasjóðs stæðu öllum til boða án tillits til tekna umsækjenda. Í Rannsóknarskýrslu Alþingis kemur fram það álit sérfræðings hjá Seðlabankanum að þessi lagabreyting hafi verið með verstu hagstjórnarmistökum. Það kemur líka fram að Framsóknarflokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn voru varaðir við afleiðingunum. Þeir létu það sem vind um eyru þjóta.

Í dag hafa verkalýðsfélögin verið kölluð aftur að borðinu og eru nú virkir þátttakendur í enduruppbyggingu félagslegs húsnæðiskerfis á Íslandi. Það er vel, við þurfum að byggja húsnæði fyrir alla.

Höfundur er borgarfulltrúi




Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×