Skoðun

Goðsögnin um Múhameð

Stefán Karlsson skrifar
Norbert G. Pressburg dregur upp nýja mynd af íslam í bókinni Það sem píslarvottur nútímans ætti að vita – Sjötíu og tvö vínber en ekki ein einasta óspjölluð meyja. Í henni sýnir hann fram á að engar frumheimildir séu til, sem sanni að spámaður að nafni Múhameð hafi verið uppi á árunum 570 til 632 eftir Krist og prédikað það sem stendur í Kóraninum. Fyrstu skrifuðu frásagnirnar um hann hafi komið fram á miðri níundu öld þrátt fyrir að Arabar hafi alla tíð búið við ríkulega ritunarhefð. Upplýsingar um líf hans, orð og athafnir séu því marklausar þar sem sagt er að þær hafi eingöngu borist munnlega á milli kynslóða. Hinar svokölluðu hadíður – sem sagðar eru samtímasafn af orðum Múhameðs og stuttar frásögur af atvikum í lífi hans – séu hreinn uppspuni tekinn saman á seinni tímum. Það sama gildi um ævisögu Múhameðs, Síra, sem sé ekkert annað en hadíðurnar klæddar upp í ævisögulegan búning. Auk þess hafi vissar hefðir einfaldlega verið fundnar upp til að færa upphaf íslams til Mekka og sögurnar um kalífana séu einungis goðsagnakennt þjóðsagnasafn og seinni tíma tilbúningur. Í raun og veru hafi íslam upphaflega verið gyðing-kristinn sértrúarsöfnuður og Kóraninn hafi ekki verið endanlega frágenginn fyrr en á elleftu öld. Hið vísindalega samfélag hafi hins vegar vitneskju um efni á arameiskri tungu sem á sér upptök fyrir daga spámannsins og kom um síðir fram í Kóraninum. Í sinni upphaflegu mynd hafi Kóraninn (Queryan) verið helgisiðabók sýrlensk kristinna Araba. Honum hafi síðan verið umbreytt í hinn íslamska Kóran þegar Jesús missti sérstöðu sína og hætti að vera þungamiðjan í arabískum kristindómi.

Samfara því hafi upphaflegi boðskapurinn verið endurtúlkaður og eyðimerkurhefðum Bedúína bætt við. Þar sem hvergi sé minnst á Múhameð í rituðum heimildum frá sjöundu og áttundu öld hafi verið reynt að eyðileggja allt efni frá þessum tímum með kerfisbundnum hætti. Þannig hafi verið reynt að má út öll spor sem mæltu gegn tilvist hans. Jafnvel í sögum um spámanninn sé minnst á bókabrennur. Frá þessu tímabili, sem hefur verið kallað frásagnareyðan, sé samt vitað um talsvert magn ritaðra heimilda. Hin ærandi þögn hefðarinnar um tilvist slíkra heimilda sé tilraun til að breiða yfir alla vitneskju sem ekki styður þá goðsögn að Kóraninn hafi stigið nýr og ferskur frá himnum sem einstakt verk, sem eigi sér engan forsögu eða heimildarefni og hafi verið óhugsandi án miðlara síns, Múhameðs.

Bókarhöfundur bendir á að árið 622 eftir Krist sé ekki þýðingarmikið ár í arabískri sögu vegna flótta Múhameðs frá Mekka til Medína. Það sé árið þegar keisari Býsanska ríkisins, Heraklíus, gjörsigraði persneska herinn. Í kjölfarið missti Persía vesturhéruð sín allt frá Mesópótamíu til Egyptalands. Arabískir emírar hafi þá orðið sínir eigin herrar og hluti af nýju arabísku stórveldi vegna þess að Heraklíus hafi dregið hersveitir sínar frá suðursvæðunum. Og þessir emírar hafi allir verið kristnir eins og sýnt hafi verið fram á með fjölmörgum fornleifauppgötvunum og áletrunum frá þessum tímum.

Frá Jesús til Múhameðs

Bókarhöfundur segir að hugtakið muhammad hafi fyrst komið fram austur í Persíu og breiðst út vestur á bóginn með kristna emírnum Abd al-Malik (frá 682). En muhamad hafi vissulega ekki verið nafn á einstaklingi heldur titill sem merkir „Sá sem ber að vegsama“ eða „Sá vegsamaði.“ Og sá vegsamaði var ekki Múhameð heldur Jesús eins og mikið af upplýsingum frá fyrstu tímum kristindómsins sanna. Það sama gildi um síendurtekna ávarpsorðið abd Allah, sem á arameisku þýðir „þjónn guðs“ og er notað sem ákvæðisorð en ekki nafn. Muhammad abd Allah þýði því lofaður sé þjónn guðs (Jesús) en ekki Múhameð, sonur Abd Allah eins og múslímar þýða ranglega. Súra 19:30 sé skýrt dæmi um það en þar er fullyrt að Jesúbarnið í vöggunni segi við sjálft sig, „Ég er þjónn guðs [„abd Allah“].“ Enginn myndi nokkur tímann láta sér detta í hug að Jesús hafi gert tilkall til þess að nafn hans væri abd Allah. Á þeim tíma sem þessi texti var fyrst skrifaður niður hafi muhammad og abd Allah ekki verið Múhameð sonur abd Allah – sú túlkun hafi verið upphugsuð löngu seinna – heldur var það hinn vegsamaði þjónn guðs. Tvö- til tvöhundruð og fimmtíu árum eftir meintan dauða Múhameðs hafi titlunum muhammad og abd Allah verið breytt í mannanöfn til að fullnægja þörf Araba fyrir eigin spámann.

Kóraninn: fræðileg greining

Bókarhöfundur bendir á að Christoph Luxenberg, sem er sérfræðingar í semítískum málum, hafi sýnt fram á að stór hluti Kóranins hafi verið ritaður fyrir daga Múhameðs og tekinn saman á arameisku frekar en arabísku. Vegna þess að arabískir fræðimenn voru ekki meðvitaðir um þessa staðreynd hafi þeir komið fram með afdrifaríkar mistúlkanir á textum Kóransins. Margar síður ritsins séu lesandanum óskiljanlegar. Í ýmsum versum hans megi finna allskyns mótsagnir, rökleysur, málfræðivillur og skort á samhengi. Hins vegar verði fjöldinn allur af óskiljanlegum versum í Kóraninum fyrst skiljanleg þegar þau eru lesin á sýrlensk arameisku eins og sjá má t.d. af versi 24 í súru 19 (Surat Maryam“), sem fjallar um örvæntingu María vegna fæðingar sonar síns utan hjónabands. Þá breytist hin undarlega setning „Og hann [Jesús] sagði við hana neðan undir: „Örvænt þú eigi. Drottinn þinn hefur útvegað lækni við fætur þína“ í hina skiljanlegu setningu, „Þá sagði hann [Jesús] við hana eftir fæðinguna: „Vertu ekki döpur því að drottinn hefur gert fæðingu þína lögmæta.“

Hina furðulegu hefðbundnu þýðingu megi rekja til þess að arabískt ritmál samanstóð upphaflega eingöngu af fimmtán samhljóðum þar sem framburður orðs réðst af sérhljóðum, sem var skeytt inn samkvæmt viðtekinni venju og staðsetning áherslumerkja ákvað merkingu textans. Hins vegar hafi slík áherslumerki ekki verið til í fyrstu textunum og túlkendur Kóransins því staðsett þau samkvæmt eigin geðþótta. Þegar textinn sé lesinn og leiðréttur í því ljósir verði t.d. hinar eilíflega ungu meyjar í Paradís múhameðstrúarmanna í súru 44:54 bara vínber, sem hefur talsvert afdrifaríkar afleiðingar fyrir „píslarvottana,“ höfuðslæðan í súru 24:31 verður belti eða mittisband o.s.frv.

Með því að lesa Kóraninn út frá arameiskum hugtökum hafi Luxenberg líka bent á að súra 97 fjalli um jólaguðspjallið. Samkvæmt íslömskum túlkunum fjallar hún um örlaganóttina þegar Kóraninn var sendur til jarðar. Luxenberg bendi hins vegar á að hér sé verið að snúa út úr jólaguðspjallinu. Engan veginn sé hægt að álykta út frá samhengi textans að verið sé að vísa til Kóransins. Öll rök hnígi að því að það hafi verið Jesús en ekki Kóraninn sem var sendur til jarðar á jólanóttinni. Hefðbundin túlkun Kóransins sé jafn brothætt hvar sem borið er niður.

Hin gullnu öld íslam

Hin „gullna öld“ íslam, sem múslímar stæra sig gjarnan af, stendur bæði fyrir æviskeið spámannsins og næstu arftaka hans, þ.e.a.s. „hina réttmætu kalífa.“ Samkvæmt hefðinni var hún tímabil fullkominna félagslegra aðstæðna og stórkostlegra sigra sem áttu sér stað í nafni spámannsins. Það var þá sem íslamski herinn hóf meinta sigurgöngu sína frá eyðimörk Arabíuskagans og hernam hvert landið á fætur öðru – og allt þetta gerðist á minna en þrettán ára tímabili. Bókarhöfundur bendir hins vegar á að lýsingarnar á þessari sigurgöngu byggist ekki á neinum vísindalegum sönnunum heldur styðjist bara við ótraustar goðsagnalegar heimildir sem allar séu skrifaðar allt að 250 árum eftir meinta atburði. Staðir þar sem orrustur fara fram séu óþekktir, dagsetningar allar meira og minna rangar og enga vitneskju sé að finna um marga þá kalífa sem eru nefndir. Þeir höfundar sem hófu að skrá þessar sögur hafi búið til ímyndaða kalífa, ímynduð átök og stuðst við kraftaverk í hvert skipti sem sögurnar virtust ekki lengur skiljanlegar almenningi. Sannleikurinn sé sá að stofnun arabíska heimsveldisins var ekki afleiðing af tilkomu íslams. Heimsveldið, sem var að meginhluta kristið, hafi verið þarna fyrir. Aðeins vegna tilvistar þess hafi hin umfangsmikla útbreiðsla íslams verið möguleg. Sigrar fyrstu tvöhundruð árin undir hinum græna fána spámannsins séu því hreinn uppspuni. Engar samtíma heimildir séu til frá þessum tímum að ný trúarbrögð væru komin fram undir nafninu íslam þrátt fyrir þróaða skrásetningahefð á þessum slóðum. Og ekki bæti úr skák að þessi boðskapur hafi komið frá arabísku eyðimörkinni sem var á bronsaldarstigi á þessum tímum þó að járn væri notað. Íslamskar skýrslur séu ekki sögulegar heimildir heldur beri að líta á þær sem frásögur, ævintýri eins og Þúsund og ein nótt.

Í þessu ljósi fullyrðir bókarhöfundur að hin gullna öld íslam hafi aldrei verið til. Andlegt blómaskeið „Austurlanda“ á miðöldum hafi verið arabískt en ekki íslamskt. Mikilvægustu fulltrúar hinna svokölluðu „íslömsku vísinda“ hafi t.d. nánast undantekningarlaust ekki verið múslímar og hugmyndir þeirra hafi verið í algjörri andstöðu við kenningar Kóransins þegar sú bók fór að umbreytast í sérstakt íslamskt rit á níundu öld. Oft og tíðum hafi þeir lentu upp á kant við múslímska kennimenn og verið ofsóttir. Þessu andlega frjóa tímabili hafi síðan endanlega lokið þegar hinum öfgafulla íslamska bókstafstrúarmanni, al-Ghazali (1058-1111), sem sé dáður í íslamska heiminum, tókst að gera bæði skynsemishyggju og frjálsa hugsun útlæga og íslam náði yfirhöndinni sem ríkjandi trúarbrögð Araba. Lífsstarf al-Ghazalis hafi falist í því að útrýma heimspekinni vegna þess að hún var í andstöðu við kenningar Kóransins. Með honum hafi stöðnun íslamska heimsins, sem hefur staðið frá tólftu öld og allt fram til nútímans, hafist.

Goðsagan um al-Andalúsía

Samkvæmt bókarhöfundi voru það ekki múslímar sem réðust inn í Spán árið 711 eftir Krist heldur kristnir Berbar frá Norður-Afríku, sem höfðu verið kallaðir til aðstoðar vegna átaka fyrir norðan Miðjarðarhafið. Á þessum tímum hafi íslam ekki verið komin fram sem sjálfstæð trúarbrögð. Auk þess hafi allar íslamskar frásögur um þessa meintu atburði komið fram löngu eftir að þeir gerðust. Af þeim fáu einstaklingum, sem hægt sé að sannprófa að hafi komið við sögu í atburðarrásinni kringum hernám Spánar, megi nefna Musa Ibn Nusayr. Hann var kristinn Íbadíti eins og lesa má af áletrunum honum tengdum frá þessum tímum.

Með tíð og tíma hafi innlendir aðilar á Spáni misst stjórn á þeim erlendu öflum, sem þeir leystu úr læðingi með ákalli um aðstoð. Þá hafi stuðningsbaráttan snúist upp í landvinningastríð. En það hafi ekkert haft með íslam að gera til að byrja með. Það hafi ekki verið fyrr en á miðri níundu öld þegar múslímar fóru að þróa með sér sína eigin trúarlegu sjálfsmynd að innrásarmennirnir, sem voru kristnir andþrenningarsinnar, fóru að breytast í múslíma.

Íslam hafi þó ekki náð að festa rætur á Spáni fyrr en með stofnun kalífadæmisins árið 929 eftir Krist en það stóð aðeins í kringum 100 ár. Í kjölfarið hafi al-Andalúsía klofnar upp í lítil konungsríki. Eitt þeirra hafi kallað á aðstoð frá Almoravids, sem var konungdæmi herskárra múslíma frá Saharaeyðimörkinni. Þá fyrst hafi jíhad komið við sögu á Spáni.

Almorvídaveldið entist ekki einu sinni í eina öld. Árið 1161 hafi Almohadsarnir frá Norður-Afríku, sem oft hafa verið kenndir við hið „sanna íslam,“ tekið land á Spáni. Þeir hafi síðan tapað fyrir hinu kristna norðri í afdrifaríkri lokabaráttu, sem var háð árið 1212. Þá hafi múslímar misst völdin á Spáni í meginatriðum. Granada hafi þó verið eftir sem lénsríki Norðursins. Stjórnendur þess hafi síðar byrjað að leita bandamanna utan frá sem varð til þess að Ferdínand og Ísabella lögðu ríkið undir sig árið 1491. Þá hafi áhrifum múslíma á Spáni endanlega lokið.

Frásagan um 800 ára stjórn og yfirráð múslíma á Spáni sé því uppspuni frá rótum. Sagan sýni að múslímsk yfirráð í al-Andalúsíu stóðu í mesta lagi í 250 ár.

Bókarhöfundur fullyrðir að frásagnir um menningarleg afrek Máranna séu goðsögur. Sannleikurinn sé sá að þeir tóku við þróuðum innviðum frá Rómverska tímabilinu. Andalúsísk byggingarlist hafi einfaldlega verið forn byggingarlist, sem eigi rætur sínar að rekja til Rómverja og Persa. Trúarlegar byggingar voru með krossskipulagi og flest menningarleg afrek á sviði byggingarlistar hafi verið unnin áður en múslímar komust til valda. Þeir séu einfaldlega að skreyta sig með stolnum fjöðrum.

Loks segir bókarhöfundur að hið rómaða umburðarlyndi í al-Andalúsíu undir stjórn múslíma hafi aldrei verið til. Heimspekingar og fræðimenn hafi ekki verið múslímar og þeir hafi verið grimmilega ofsóttir eins og Ibn Rushd og Maimonides. Annarra trúar fólk hafi verið flokkað sem annars flokks borgarar (dhimmi). Það hafi þurft að greiða óhóflega skatta eða verið drepið að öðrum kosti. Skipuleg fjöldamorð fóru líka fram á Gyðingum árið 1166 í Kordóba og einnig 1391. Loks bundu kenningar Al-Ghazalis enda á „gullna tímabilið.“

Að horfa í baksýnisspegilinn

Bókarhöfundur segir að í múslímska heiminum og þá einkum í Arabalöndunum ríki slæmt ástand. Þau standi langt að baki öðrum þjóðum varðandi þjóðarframleiðslu og framleiðslugetu. Menntunarstig sé lágt og ólæsi útbreitt – einkum meðal kvenna.

Í því sambandi spyrji múslímar sig ekki hvað fór úrskeiðis, hvers vegna og hvað þeir hafi gert rangt heldur „hver hefur gert okkur þetta?“ Hið staðlaða svar þeirra sé Bandaríkin, Ísrael, Englendingar, Vesturlönd, o.s.frv. Þeim detti hins vegar aldrei í hug að líta í eigin barm.

Múslímum sé gjarnt að vísa til hinnar gullnu aldar íslam sem ekki var til. Sögurnar um tímabil spámannsins og kalífanna og útþenslu íslam séu ekkert annað en arfsagnir hvítra lyga. Auk þess hafi hið andlega blómaskeið „Austurlanda“ á miðöldum verið arabískt en ekki íslamskt, eins og áður hefur komið fram, og að tilkoma íslams hafi bundið snöggan enda á tímabil arabískra afreka.

Bókarhöfundur segir að ekki sé hægt að kenna krossferðunum eða einhverjum ytri áhrifum um fall arabíska heimsveldisins. Hnignunin hafi verið byrjuð löngu áður. Á tímum krossferðanna hafi meirihluti íbúa Jerúsalem verið kristnir menn og Gyðingar og borgin tilheyrt egypskum Fatímídum, sem ekki sé hægt að flokka sem múslíma. Auk þess hafi þessir herleiðangrar brátt farið að snúast upp í stríð gegn Býsanska ríkinu. Loks megi nefna að krossferðirnar urðu til þess að sameina múslímana og það var þá sem þeir byrjuðu að þróa sína eigin sjálfsmynd.

Bókarhöfundur segir að vandamál múslíma séu innanhússmein. Þeir reyni að heimfæra eldgamlar hefðir Bedúína og lögmál eyðimerkurinnar upp á nútímann. Þessi eyðimerkurhugmyndafræði hafi ekki bara fundið sér leið inn í Kóraninn heldur sé hún einkennandi fyrir Kóraninn. Múslímar hafi lengi ríghaldið í þá hugmynd að sem guðs orð innihaldi Kóraninn fullkomin svör við öllum spurningum mannlífsins. Lengi vel hafi öll viðbótarþekking verið talin skaðleg og flokkuð sem guðlast. Vegna skorts á upplýsingaflæði hafi þekking að lokum hætt að vera til. Allar framfarir fóru þess vegna alveg framhjá múslímsku löndunum. Þetta hafi leitt til andlegrar stöðnunar íslamska heimsins og allt fram á þennan dag hafi múslímsku löndin verið ófær um að bæta upp vanþróun sína. Það hafi t.d. tekið þrjúhundruð ár fyrir prentlistin að finna sér leið inn í íslamska heiminn og jafnvel þá hafi verið fallist á hana með tregðu.

Margir múslímar telji að til að bæta ástandið þurfi að horfa til fortíðar og snúa aftur til íslamskra gilda. Allt muni verða í lagi ef þær aðstæður, sem voru til staðar á hinni „gullnu öld íslams,“ verði endurskapaðar. Samkvæmt múslímskum skilningi snúist trúarbrögð um opinber málefni sem allri þættir mannlífsins verði að lúta. Það sé kerfi sem útiloki hugmyndina um aðskilnað ríkis og trúarbragða. Þess vegna sé íslam pólitískt kerfi. Íslamskt land verði að vera guðræði. Það þýði að allt vald ríkisins skuli sótt til Kóransins. Að undanskildum Allah lúti kalífinn ekki neinu yfirvaldi og hafi frjálsar hendur svo lengi sem hann segist fylgja fyrirmælum Kóransins. Hann sé ekki ábyrgur gagnvart þegnum sínum. Íslamskt samfélag sé því frjór jarðvegur fyrir harðstjóra. Þar sé ekki um nein almenn borgararéttindi að ræða heldur gilda svokölluð saríalög, sem byggjast á fornfálegum trúarlegum úrskurðum og samræmast ekki því lagakerfi sem við erum vön. Þessi tilhneiging til að ríghalda í miðaldarhugmyndir auk andstöðunnar við frjálsa þekkingaröflun hafi verið myllusteinn um háls múslíma í nútímanum og hindrað þá í því að ná árangri. Fyrsta skrefið til að losa íslamska heiminn úr þeirri úlfakreppu sem hann sé í sé að að aðskilja ríki og trúarbrögð og binda trúna við einkasviðið.

Bókarhöfundur fullyrðir að íslam sé ástæðan fyrir hnignun og vanþróun múslímska heimsins. Rétta svarið við spurningunni „hver hefur gert okkur þetta? sé því að finna í kreddubundnum sjónarmiðum trúarinnar. Í alþjóðavæddri þekkingarveröld sé íslam komið að þeim tímamótum þar sem nauðsynlegt sé að gera umbætur á trúnni og búa til nýtt módel af „endurbættu íslam,“ „nýju íslam.“ Að öðrum kosti muni trúin þurfa að horfast í augu við mjög erfiða framtíð.

Höfundur er stjórnmálafræðingur og guðfræðingur.




Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×