Fastir pennar

Tímaskekkja

Hörður Ægisson skrifar
Flest hefur gengið Íslandi í hag á undanförnum árum. Þrátt fyrir mikinn efnahagsuppgang þá hefur verðbólga haldist vel undir markmiði Seðlabankans um langt skeið og því gefið bankanum færi á að lækka vexti í hægfara skrefum. Slíkar aðstæður eru óþekktar í hagsögu Íslands. Vaxtalækkanir Seðlabankans hafa samt ekki verið að skila sér að öllu leyti til fyrirtækja og heimila á síðustu misserum. Þetta má sjá þegar litið er til þess að vextir á fyrirtækjaskuldabréfum og útlánum fjármálastofnana til fasteignakaupa hafa ekki lækkað til samræmis við lækkanir á vöxtum Seðlabankans og ávöxtunarkröfu ríkisskuldabréfa.

Hvað veldur þessu? Ein ástæðan er þau innflæðishöft, eða svokallað fjárstreymistæki, sem Seðlabankinn kynnti til sögunnar í júní 2016. Samkvæmt þeim þurfa erlendir aðilar sem ætla að fjárfesta í skuldabréfum hér á landi að binda 40 prósent af fjárfestingunni á vaxtalausum reikningum í eitt ár. Afleiðingarnar voru fyrirsjáanlegar. Innflæði fjármagns í ríkisskuldabréf stöðvaðist næstu níu mánuði á eftir og beindist þess í stað í skráð hlutabréf. Þótt erlendir sjóðir séu á ný farnir að beina sjónum sínum að ríkisskuldabréfum þá er hrein fjárfesting þeirra frá áramótum hverfandi.

Sýna má því skilning að stjórnvöld vilji ráða yfir stjórntæki til að aftra óhóflegu innflæði skammtímafjármagns. Enginn vill endurtaka þá atburðarás þegar fjárfestar flykktust með fjármagn til landsins á árunum fyrir fall fjármálakerfisins til að fjárfesta í háum vöxtum sem aftur orsakaði innstæðulausa gengisstyrkingu og kynti um leið undir ósjálfbærri skuldsetningu þjóðarbúsins með þekktum afleiðingum. Aðstæður núna eru hins vegar allt aðrar og hættan á vaxta­munarviðskiptum af slíkri stærðargráðu eru ekki fyrir hendi. Þá hefur vaxtamunur við útlönd verið að minnka á síðustu misserum samhliða því að verðbólguhorfur hafa farið batnandi, vextir Seðlabankans lækkað og útlit er fyrir minnkandi hagvöxt. Það sætir því undrum að Seðlabankinn hafi enn ekki séð ástæðu til að endurskoða innflæðishöftin, næstum átján mánuðum eftir að þau litu fyrst dagsins ljós.

Það má efast um að markmið Seðlabankans hafi verið að skrúfa fyrir erlenda fjárfestingu í skuldabréfum. Það hefur hins vegar orðið reyndin sem þýðir meðal annars að krafan á ríkisskuldabréf – og þá um leið fjármögnunarkostnaður ríkissjóðs – er hærri en ella. Fjárhagslegu áhrifin einskorðast vitaskuld ekki við ríkið heldur þurfa heimili og fyrirtæki einnig að greiða hærri vexti sökum þessa. Reglur Seðlabankans um fjárstreymistækið gera jafnframt engan greinarmun á raunverulegum vaxtamunarviðskiptum og til dæmis fjárfestingum í fyrirtækjaskuldabréfum. Þetta er óheppilegt og mun að óbreyttu standa innviðafjárfestingum fyrir þrifum með því að skerða aðgengi að erlendri fjármögnun til að ráðast í slík langtímaverkefni.

Þróunin beggja vegna Atlantsála á undanförnum árum og áratugum hefur verið sú að langtímavextir hafa farið stiglækkandi. Ísland hefur ekki verið þar nein undantekning og með þeirri breytingu sem hefur orðið á grunngerð hagkerfisins, þar sem viðvarandi viðskiptaafgangur hefur gert landið að fjármagnsútflytjanda, ættu raunvextir að halda áfram að lækka á komandi árum. Seðlabankinn hefur tafið þá þróun, meðal annars með innleiðingu strangra innflæðishafta, en hann hlýtur að breyta um kúrs áður en árið er liðið og leiðrétta þá tímaskekkju.






×